Istotne zmiany w procedurze cywilnej od 14 marca 2024 r.

Spis treści

• Doręczenie przez portal informacyjny
• Obowiązek posiadania konta w portalu informacyjnym przez profesjonalnego pełnomocnika
• Posiedzenia zdalne
• Przeprowadzenie dowodu a posiedzenie zdalne  

14 marca 2024 r. wejdą w życie kolejne zmiany Kodeksu postępowania cywilnego dokonane ustawą z 7 lipca 2023 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego, ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, ustawy – Kodeks postępowania karnego oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. poz. 1860). Nowelizacja ta wprowadza istotne – w szczególności dla pełnomocników – zmiany w procedurze cywilnej, dotyczące m.in. doręczeń przez portal informacyjny oraz rozpraw zdalnych. Zarówno doręczenia przez portal informacyjny, jak i posiedzenia zdalne jako takie nie stanowią novum w procedurze cywilnej, bowiem zostały wprowadzone w okresie pandemii Covid-19 na mocy Ustawy z dnia 2 marca 2020 r. o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (Dz.U. z 2020 r. poz. 1842 ze zm.). Rozwiązania te miały wówczas charakter tymczasowy, bowiem miały obowiązywać jedynie w okresie stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii ogłoszonego z powodu COVID-19 oraz w ciągu roku od odwołania ostatniego z nich. Ustawa nowelizująca natomiast wprowadza te szczególne rozwiązania do kodeksu postępowania cywilnego na stałe.  

Doręczenie przez portal informacyjny

Zgodnie z dodanym art. 131^1a § 1 k.p.c., w razie niemożności doręczenia za pośrednictwem systemu teleinformatycznego, sąd doręcza adwokatowi, radcy prawnemu, rzecznikowi patentowemu, prokuratorowi, organowi emerytalnemu określonemu przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz Prokuratorii Generalnej Rzeczypospolitej Polskiej pisma sądowe, wyłącznie poprzez umieszczenie ich treści w portalu informacyjnym w sposób umożliwiający uzyskanie przez odbiorcę dokumentu potwierdzającego doręczenie. Nie dotyczy to pism, które podlegają doręczeniu wraz z odpisami pism procesowych stron lub innymi dokumentami niepochodzącymi od sądu, chyba że sąd dysponuje ich kopią utrwaloną w postaci elektronicznej.

Zakres podmiotowy art. 131^1a § 1 k.p.c. jest ograniczony i dotyczy bezwzględnie adwokata, radcę prawnego, rzecznika patentowego, prokuratora, organ emerytalny określony przez ministra właściwego do spraw wewnętrznych oraz Prokuratorię Generalną Rzeczypospolitej Polskiej. Ponadto z przytoczonego powyżej przepisu jednoznacznie wynika, iż doręczenie przez portal informacyjny ma charakter wyłączny, a zatem jeżeli dojdzie o takiego doręczenia to nie ma podstaw do tego, aby dodatkowo doręczyć pismo w trybie art. 131 § 1 k.p.c. W uzasadnieniu projektu ustawy wskazano, że gdyby jednak do takiego doręczenia doszło, to ma ono charakter wyłącznie informacyjny i nie powinno wywoływać skutków procesowych. Przy czym należy mieć na uwadze, że zgodnie z treścią dodanego art. 131^1a § 3 k.p.c. przewodniczący zarządzi odstąpienie od doręczenia pisma za pośrednictwem portalu informacyjnego, jeżeli dokonanie doręczenia w taki sposób jest niemożliwe ze względu na charakter pisma, w szczególności, jeżeli zachodzi potrzeba wydania stronie uwierzytelnionego odpisu orzeczenia lub tytułu wykonawczego.

Zgodnie z art. 131^1a § 2 k.p.c. pismo sądowe uznaje się za doręczone w chwili wskazanej w dokumencie potwierdzającym doręczenie, a w przypadku braku dokumentu potwierdzającego doręczenie, doręczenie uznaje się za skuteczne po upływie 14 dni od dnia umieszczenia treści pisma w portalu informacyjnym w sposób, o którym mowa w § 1 zdanie pierwsze. Co istotne nie znajduje tu zastosowania art. 134 § 1 k.p.c., dotyczący doręczenia w dni wolne od pracy i w porze nocnej. Z uwagi na specyfikę funkcjonowania portalu informacyjnego pismo sądowe może czasami zostać zamieszczone w nocy albo w dzień będący dniem wolnym od pracy. Oczywiście samo zamieszczenie pisma w portalu informacyjnym nie obliguje do jego natychmiastowego odbioru, a ponadto nawet gdyby doszło do doręczenia w dzień wolne od pracy, bądź w porze nocnej to zastosowanie znajduje tu art. 115 k.c., według którego, jeżeli koniec terminu do wykonania czynności przypada na dzień uznany ustawowo za wolny od pracy lub na sobotę, termin upływa następnego dnia, który nie jest dniem wolnym od pracy ani sobotą. Niemniej jednak wyraźne wyłącznie stosowania art. 134 § 1 k.p.c. pozwoli uniknąć jakichkolwiek wątpliwości w tym zakresie.

Obecnie, zgodnie z delegacją ustawowa zawartą w dodanym art. 131^1a § 4 k.p.c., trwają jeszcze prace legislacyjne nad projektem rozporządzenia w sprawie szczegółowego trybu i sposobu doręczania pism sądowych za pośrednictwem portalu informacyjnego.

Obowiązek posiadania konta w portalu informacyjnym przez profesjonalnego pełnomocnika

Od początku wprowadzenia doręczeń przez portal informacyjny niewątpliwie wiąże się z koniecznością posiadania konta w portalu informacyjnym. Co istotne dotychczas obowiązujące przepisy epizodyczne nie nakładły na profesjonalnego pełnomocnika obowiązku posiadania konta w tym systemie. W tym zakresie ustawa nowelizująca wprowadziła jednak zmiany istotne dla profesjonalnych pełnomocników, albowiem zarówno na adwokatów – w art. 37d ust. 1 prawa o adwokaturze – jak i radców prawnych – w art. 22¹¹ ust. 1 ustawy o radcach prawnych – nałożono obowiązek posiadania konta w portalu informacyjnym. Jednocześnie należy podkreślić, że ustawodawca ani w przepisach k.p.c., ani przepisach ustaw korporacyjnych nie wskazał na konsekwencje niespełnienia tego obowiązku, jednakże w części uzasadnieniu projektu ustawy nowelizującej, odnoszącej się do uwag zgłoszonych do tego projektu wskazano, iż brak konta powinien wywołać taki skutek, że  pełnomocnikowi, który nie założył konta w portalu nie da się doręczyć pisma w ten sposób, a w konsekwencji należałoby przyjąć, że w takiej sytuacji doręczenie pisma następuje po upływie 14 dni od dnia umieszczenia pisma w portalu informacyjnym, już „poza kontem indywidualnym” (zakładka „doręczenia”), ale w tzw. zakładce „dokumenty”.

Posiedzenia zdalne

Zgodnie z nowym brzmieniem art. 151 § 2 k.p.c., przewodniczący może zarządzić przeprowadzenie posiedzenia jawnego przy użyciu urządzeń technicznych umożliwiających jego przeprowadzenie na odległość (posiedzenie zdalne), jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu, a przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania. W takim przypadku na sali sądowej przebywają sąd i protokolant, a pozostałe osoby uczestniczące w posiedzeniu nie muszą przebywać w budynku sądu prowadzącego postępowanie. Zapis obrazu i dźwięku z czynności procesowych odbywających się na sali sądowej przekazuje się do miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia, którzy zgłosili zamiar zdalnego udziału w posiedzeniu sądu, oraz z miejsca przebywania tych uczestników posiedzenia do budynku sądu prowadzącego postępowanie.

Należy zwrócić uwagę, że w przytoczonym przepisie ustawodawca użył sformułowania „przewodniczący może zarządzić”, co jednoznacznie świadczy o tym, że przewodniczący w żaden sposób nie jest związany wnioskiem strony i jego decyzja w tym zakresie pozostaje swobodna. Przewodniczący powinien jedynie wziąć pod uwagę przesłankę wynikającą z art. 151 § 2 k.p.c. i wyznaczyć rozprawę zdalna, jeżeli nie stoi temu na przeszkodzie wzgląd na charakter czynności, które mają być dokonane na posiedzeniu, a przeprowadzenie posiedzenia zdalnego zagwarantuje pełną ochronę praw procesowych stron i prawidłowy tok postępowania. Warto również zauważyć, że ustawodawca nie przewidział możliwości odwołania się od zarządzenia przewodniczącego o przeprowadzeniu rozprawy w formie zdalnej.  

W dotychczas obowiązującym stanie prawnym sytuacja była zgoła odmienna, bowiem zasadą były posiedzenia zdalne, natomiast posiedzenia stacjonarne były dopuszczalne tylko wówczas, gdy rozpoznanie sprawy na rozprawie lub posiedzeniu jawnym było konieczne, a ich przeprowadzenie w budynku sądu nie stanowiło nadmiernego zagrożenia dla zdrowia osób w nich uczestniczących. Od 14 marca 2024 r. przeprowadzenie rozprawy w formie zdalnej nie będzie zatem obligatoryjne. Przewodniczący będzie mógł zarządzić przeprowadzenie posiedzenia zdalnego z urzędu lub na wniosek osoby, która ma uczestniczyć w posiedzeniu i wskazała adres poczty elektronicznej. Co istotne termin do złożenia wniosku wynosi 7 dni od dnia doręczenia zawiadomienia albo wezwania na posiedzenie i jest to termin ustawowy, a zatem nie podlega przedłużeniu, w związku z czym w przypadku uchybienia temu terminowi osoba, która ma uczestniczyć w posiedzeniu będzie musiała stawić się na rozprawie w sądzie.

Przeprowadzenie dowodu a posiedzenie zdalne

W myśl znowelizowanego art. 235 § 2 k.p.c., jeżeli nie sprzeciwia się temu charakter dowodu, sąd orzekający może postanowić, że jego przeprowadzenie nastąpi na odległość w ramach posiedzenia zdalnego. We wniosku o przeprowadzenie dowodu strona może wskazać, czy domaga się przeprowadzenia dowodu w ramach posiedzenia zdalnego. Sąd może jednak przeprowadzić dowód na posiedzeniu zdalnym także z urzędu.

Istotną zmianę w zakresie postępowania dowodowego stanowi ponadto dodanie art. 263¹ k.p.c., z którego wynika, że strona może sprzeciwić się przesłuchaniu świadka poza salą sądową w ramach posiedzenia zdalnego, nie później jednak niż w terminie 7 dni od dnia uzyskania informacji o zamiarze przeprowadzenia dowodu w taki sposób. W razie skutecznego wniesienia sprzeciwu sąd wzywa świadka do osobistego stawiennictwa na sali sądowej.

Z przytoczonego przepisu jednoznacznie wynika, że sprzeciw strony przeciwko przesłuchaniu świadka w formie zdalnej jest dla sądu wiążący, a przy tym przepis ten nie nakłada na stronę obowiązku wskazania przyczyny wniesienia sprzeciwu wobec zdalnego przesłuchania świadka.