Odszkodowanie za błąd medyczny. Co warto wiedzieć?

Błędy medyczne to temat, który budzi wiele emocji zarówno wśród pacjentów, jak i lekarzy. Choć większość zabiegów i procedur medycznych przebiega prawidłowo, to zdarzają się sytuacje, w których dochodzi do poważnych zaniedbań. W takich przypadkach pacjenci mają prawo domagać się odszkodowania.

Świadomość pacjentów odnośnie ich praw stale wzrasta, co przekłada się na większą liczbę spraw trafiających na wokandę. W Polsce prowadzone są zarówno postępowania karne, mające na celu pociągnięcie lekarza do odpowiedzialności karnej, jak i postępowania cywilne, w których pacjenci walczą o rekompensatę finansową. Jednak tylko niewielka część tych spraw kończy się korzystnym wyrokiem dla poszkodowanych. Jak więc skutecznie dochodzić swoich praw? Jakie kroki należy podjąć, aby zwiększyć szanse na uzyskanie odszkodowania?

W tym artykule przyjrzymy się, czym dokładnie jest błąd medyczny, jakie prawa przysługują pacjentom oraz jak wygląda proces ubiegania się o odszkodowanie.

Spis treści

• Pojęcie błędu w sztuce lekarskiej  
• Rodzaje błędów medycznych
• Błąd medyczny a powikłanie
• Jesteś poszkodowany / poszkodowana w wyniku błędu medycznego? – pomożemy Ci w dochodzeniu odszkodowania.
• Przesłanki odpowiedzialności cywilnej za błąd medyczny 
• Dochodzenie roszczeń z tytułu błędu medycznego 
• Dowodzenie roszczeń 
• Przedawnienie roszczeń 
• Potrzebujesz prawnika – Umów sie na konsultację online lub w naszej siedzibie.
• Błąd medyczny a zdarzenie medyczne 
• Podsumowanie

Pojęcie błędu w sztuce lekarskiej

W orzecznictwie od lat ugruntowane jest stanowisko, iż błąd w sztuce lekarskiej, to postępowanie sprzeczne z powszechnie uznanymi zasadami wiedzy medycznej. Jest to kategoria obiektywna, niezależna od konkretnej osoby czy okoliczności, te bowiem  są istotne jedynie dla ustalenia subiektywnego elementu winy lekarza. 

Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 1 kwietnia 1955 roku, IV CR 39/54 wskazał, że

“błędem w sztuce lekarskiej jest czynność (zaniechanie) lekarza w zakresie diagnozy i terapii, niezgodna z nauką medycyny w zakresie dla lekarza dostępnym. Zaniedbanie lekarza w zakresie obowiązków otoczenia chorego opieką oraz w zakresie organizacji bezpieczeństwa, higieny i opieki nad chorym nie są błędem w sztuce lekarskiej.”

Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 1 kwietnia 1955 roku, IV CR 39/54

Definicja przyjęta w tym orzeczeniu, stała się punktem odniesienia dla późniejszego orzecznictwa. Znajduje ona szerokie zastosowanie w praktyce sądowej i jest regularnie przywoływana w kolejnych wyrokach.  

Rodzaje błędów medycznych

W doktrynie prawa wyróżnia się cztery podstawowe rodzaje błędów medycznych: 

Najczęściej występującym jest błąd diagnostyczny. Polega on na nierozpoznaniu choroby (błąd negatywny), albo na mylnym stwierdzeniu choroby faktycznie nieistniejącej (błąd pozytywny). Błąd diagnostyczny może wynikać z niewłaściwego zebrania wywiadu, niewystarczającego badania fizykalnego, braku koniecznych badań dodatkowych lub błędnej interpretacji wyników. 

Błąd terapeutyczny z kolei polega na wdrożeniu niewłaściwych metod leczenia. Często przyczyną błędu terapeutycznego jest błędna diagnoza, ale taki błąd może wystąpić także mimo poprawnego rozpoznania choroby. Przykładem takiej sytuacji jest sprawa, gdzie lekarz dokonał zbędnego zabiegu amputacji obu sutków piersi u młodej kobiety. Decyzję o zabiegu podjęto wyłącznie na podstawie badań palpacyjnych. Aż trudno uwierzyć, że lekarz na podstawie takich badań rozpoznał przerzuty i zmiany nowotworowe bez dodatkowych badań i konsultacji swojej diagnozy z onkologiem. Sąd stwierdził, że lekarz błędnie postawił diagnozę co do stanu zdrowia kobiety w przedmiocie rozwoju złośliwego procesu nowotworowego, a następnie podjął błędną i przedwczesną decyzję o konieczności amputacji sutków prawego i lewego, wyrządzając jej szkodę. Lekarz nie przeprowadził dodatkowych badań, nie przeprowadził konsultacji z onkologami, nie przedstawił w ogóle kobiecie alternatywnych form leczenia, a zatem dopuścił się też błędu terapeutycznego poprzez wybór wadliwej formy leczenia, błędu zawinionego (wyrok Sądu Okręgowego w Bydgoszczy z 19 lipca 1999 roku, I C 1150/98). 

W ramach błędu terapeutycznego wyróżnia się błąd operacyjny, który stanowi szczególną kategorię ze względu na charakter tego zabiegu. Nieprawidłowe przeprowadzenie zabiegu chirurgicznego z reguły wywołuje stosunkowo najpoważniejsze skutki, najczęściej nieodwracalnych. Sąd Okręgowy w Olsztynie, w wyroku z 16 grudnia 2020 roku, I C 603/17 wskazał, że za błąd terapeutyczny uznaje się także zaniechanie opieki pooperacyjnej oraz niewdrożenie koniecznej rehabilitacji. Obowiązki lekarza nie kończą się bowiem z chwilą zakończenia operacji. W pojęciu leczenia tj. czynności fachowych objętych zakresem błędu, mieszczą się również szeroko rozumiane powinności pooperacyjne przewidujące objecie pacjenta starannym nadzorem pooperacyjny tak, by wyeliminować ryzyko powstania powikłań. Nadzór ten powinien jednocześnie trwać tak długo, jak jest to konieczne i uzasadnione w okolicznościach konkretnego przypadku. 

Błąd techniczny natomiast dotyczy niewłaściwego wykonania zabiegu lub badania diagnostycznego. Obejmuje również zaniedbania, takie jak brak kontroli nad sprzętem medycznym czy nieprzygotowanie sali operacyjnej. W wyroku z 21 lutego 2022 roku, I ACa 453/21 Sąd Apelacyjny – nawiązując do wcześniejszych orzeczeń Sądu Najwyższego – podkreślił, jak istotne jest staranne sprawdzenie stanu technicznego sprzętu (elektrycznego) używanego w czasie operacji. Wskazał, że art. 355 § 1 Kodeksu cywilnego stanowi o konieczności zachowania należytej staranności, a to oznacza obowiązek szczególnej troski o sprzęt operacyjny, by jego użycie nie zagrażało ani życiu i zdrowiu pacjentów, ani też bezpieczeństwu zespołu operacyjnego. Zwrócił także uwagę, że obowiązek sprawdzenia sprawności sprzętu medycznego (operacyjnego) przed każdym zabiegiem operacyjnym jest tym bardziej uzasadniony, że pacjent poddany zabiegowi operacyjnemu wprawiony jest w stan odurzenia, które nie pozwala mu na stosowne reagowanie na bodźce zewnętrzne, m.in. na oparzenia, jakie mogą powodować zwarcia w urządzeniach elektrycznych. Stąd też nie może się on uchronić przed tego rodzaju szkodami. Dopuszczenie do użyciu sprzętu niesprawnego, narażającego pacjentów na możliwość uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, musi być uważane za zawinione zaniedbanie 

Błąd organizacyjny związany jest z niewłaściwym funkcjonowaniem placówki medycznej. Błędy organizacyjne w placówkach medycznych mogą prowadzić do poważnych konsekwencji zdrowotnych dla pacjentów. Obejmują one szeroki zakres uchybień, takich jak nieprawidłowa organizacja pracy, brak koordynacji między jednostkami, niedostateczna komunikacja, niewłaściwe zarządzanie zasobami czy nieprzestrzeganie procedur. Problemy te mogą skutkować błędami diagnostycznymi i terapeutycznymi, narażając pacjentów na ryzyko niewłaściwego leczenia. Odpowiedzialność cywilna podmiotów leczniczych za tego rodzaju zaniedbania jest szeroko uznawana, obejmując m.in. przypadki błędnej identyfikacji pacjenta, zakażeń szpitalnych, niewłaściwych warunków sanitarnych czy użycia niesprawnego sprzętu. Co istotne błędy organizacyjne mogą być rozpatrywane w kontekście tzw. winy anonimowej, co oznacza, że nie musi istnieć bezpośredni sprawca, by dochodzić roszczeń odszkodowawczych. Jak wskazał Sąd Apelacyjne w Rzeszowie w wyroku z 12 października 2006 roku, I ACa 377/06 “zakład opieki zdrowotnej (szpital) ponosi odpowiedzialność za błędy organizacyjne i zaniedbania personelu medycznego oraz za naruszenie standardów postępowania i procedur medycznych przy udzielaniu świadczeń zdrowotnych, skutkiem czego są poważne szkody doznane przez pacjenta.”

Błąd medyczny a powikłanie

Pojęcie powikłania, również nie ma swojej definicji legalnej. Niemniej w orzecznictwie powikłanie określane jest jako ryzyko związane z  prawidłowo przeprowadzonym  zabiegiem. Każdy zabieg operacyjny wiąże się z nierozerwalnie z ryzykiem mniejszych lub większych powikłań. Pacjent, wyrażając zgodę na operację, bierze na siebie ryzyko zwykłych powikłań pooperacyjnych, przy założeniu, że nie zostaną one spowodowane z winy lekarza. 

Przesłanki odpowiedzialności cywilnej za błąd medyczny

Wystąpienie błędu medycznego samo w sobie nie przesądza jeszcze o odpowiedzialności cywilnej lekarza. Należy zauważyć, że lekarz nie ponosi odpowiedzialności za rezultat leczenia, ani odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, które pozostaje w nierozerwalnym związku z określeniem podstaw odpowiedzialności. Nawet przy postępowaniu zgodnym z aktualną wiedzą medyczną i przy zachowaniu należytej staranności nie da się wykluczyć ryzyka powstania szkody. Zasadniczo, pacjent poinformowany o  ryzyku, wyrażając zgodę na zabieg przyjmuje je na siebie. Ryzyko to obejmuje jednak tylko zwykłe powikłania pooperacyjne.

Odpowiedzialność lekarza opiera się na zasadzie winy. Muszą więc wystąpić trzy przesłanki, tj.: szkoda, wina oraz adekwatny związek przyczynowy między działaniem lekarza a szkodą pacjenta. Kluczowe jest też, aby błąd lekarza był zawiniony, np. na skutek rażącego niedbalstwa. W przypadku lekarza wymaga się bowiem staranności podwyższonej, adekwatnej do charakteru jego pracy i jej wpływu na zdrowie oraz życie pacjentów.

Podmiot leczniczy  natomiast odpowiada za działania swojego personelu na zasadzie ryzyka, co oznacza, że pacjent nie musi wykazywać winy samej placówki, a jedynie fakt, że szkoda wynikła z zawinionego błędu popełnionego przez jej pracownika. Odpowiedzialność ta obejmuje zarówno błędy lekarzy, jak i innych członków personelu medycznego, jeśli ich działania naruszały obowiązujące standardy postępowania. Wystarczy wykazanie, że doszło do zawinionego naruszenia reguł prawidłowego leczenia, aby placówka mogła ponosić odpowiedzialność za skutki takiego działania.

Dochodzenie roszczeń z tytułu błędu medycznego

Poszkodowany błędem medycznym pacjent może dochodzić swoich praw przede wszystkim na drodze karnej lub cywilnej.

W postępowaniu karnym to prokurator prowadzi dochodzenie, powołuje biegłych i gromadzi dowody, a pacjent występuje jako pokrzywdzony, mogąc dochodzić naprawienia szkody, odszkodowania lub nawiązki. Może także pełnić rolę oskarżyciela posiłkowego, a w przypadku śmierci pacjenta uprawnienia te przysługują jego bliskim. 

Inną ścieżką dochodzenia roszczeń́ majątkowych jest postępowanie cywilne, które inicjuje wniesienie pozwu. Oprócz jednorazowego odszkodowania, poszkodowany może domagać się zasądzenia odpowiedniej sumy tytułem zadośćuczynienia oraz renty, szczególnie gdy błąd medyczny spowodował całkowitą lub częściową̨ utratę̨ zdolności do pracy. Na wysokość odszkodowania ma wpływ przede wszystkim wielkość́ i rodzaj szkody, czy jest ona trwała czy tymczasowa oraz jak wpływa na zdolność́ pacjenta do wykonywania pracy i dalszego funkcjonowania w codziennym życiu. Pod uwagę bierze się również wiek poszkodowanego. Osoby młodsze mogą̨ liczyć na wyższe odszkodowania ze względu na długotrwałe konsekwencje błędu medycznego. Ponadto pacjent ma prawo do zwrotu wszelkich kosztów związanych z leczeniem, w tym wydatków na rehabilitację, specjalistyczne żywienie czy dostosowanie mieszkania do potrzeb osoby niepełnosprawnej.

Właściwość́ sądu zależy od wartości przedmiotu sporu. W aktualnym stanie prawnym, sprawy do 100 0000 zł rozpoznawane są przez sądy rejonowe, natomiast powyżej tej kwoty sądy okręgowe. Jednakże należy pamiętać́ o wysokich kosztach procesu, które obejmują̨ nie tylko opłaty sądowe, ale również̇ wydatki na opinie biegłych. 

Z uwagi na koszty oraz długotrwałości postępowań sądowych warto rozważyć przeprowadzenie mediacji. Postępowanie mediacyjne może być́ prowadzone zarówno przed rozpoczęciem procesu sądowego, jak i w jego trakcie. W praktyce, mediacje najczęściej kończą̨ się̨ sukcesem w sprawach dotyczących ortodoncji czy medycyny estetycznej. Ugoda zawarta w formie pisemnej powinna zawierać́ dokładny opis zdarzenia, precyzyjne i jasne wyrażenie woli zakończenia sporu oraz określenie wysokości świadczenia.

Niezależnie od wybranej ścieżki, wsparcie doświadczonego prawnika może znacząco zwiększyć́ szanse na uzyskanie odpowiedniego odszkodowania. Profesjonalny pełnomocnik pomoże nie tylko w wyborze najkorzystniejszej drogi dochodzenia roszczeń́, ale również̇ w prawidłowym przygotowaniu dokumentacji i reprezentowaniu interesów poszkodowanego pacjenta.

Dowodzenie roszczeń

Prawidłowe udokumentowanie błędu medycznego stanowi fundament skutecznego dochodzenia odszkodowania. Przede wszystkim kluczowym elementem jest kompletna dokumentacja medyczna, która powinna zawierać́ w szczególności wypis ze szpitala, pełną historię choroby, wyniki badań oraz zalecenia lekarskie. W praktyce, pacjent powinien wystąpić́ o udostepnienie dokumentacji medycznej natychmiast po zauważeniu nieprawidłowości w leczeniu, aby uniknąć́ ryzyka jej zagubienia lub zniszczenia. Istotnie dokumentacja taka musi zostać potwierdzona za zgodność z oryginałem przez upoważnioną do tego osobę. W przypadku podejrzenia błędu medycznego należy szybko zgromadzić dokumentację medyczną i skonsultować sprawę ze specjalistą prawa medycznego. 

W sprawach o błędy medyczne opinia biegłego ma szczególne znaczenie. Jest to w zasadzie dowód niezbędny w tego typu postępowaniach. To opinia biegłego ma dostarczyć sądowi specjalistycznej wiedzy niezbędnej do oceny, czy doszło do naruszenia standardów medycznych czy nie. W orzecznictwie wskazuje się, że dowód z opinii biegłego, jak każdy inny podlega ocenie sądu, niemniej jest dowodem szczególnego rodzaju. Opinia biegłego, która nie przekonała sądu, nie może być weryfikowana, a zwłaszcza dyskwalifikowana w całości bądź co do wniosków, bez posłużenia się wiedzą specjalistyczną. Sąd może oceniać ją pod względem fachowości, rzetelności, czy logiczności. Nie może jednak nie podzielać merytorycznych poglądów biegłego lub w ich miejsce wprowadzać własnych stwierdzeń Tak wskazał Sąd Najwyższy w wyroku z 5 lutego 2014 roku, V CSK 140/13.

Przedawnienie roszczeń

Należy pamiętać, że roszczenia odszkodowawcze za błąd medyczny ulegają przedawnieniu. Oznacza to, że po upływie określonego czasu poszkodowany traci możliwość skutecznego dochodzenia swoich praw przed sądem. 

Zgodnie z ogólnymi zasadami przedawnienia roszczeń deliktowych, termin ten wynosi trzy lata od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę. Natomiast w przypadku szkód wyrządzonych czynem zabronionym, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem 20 lat od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Ponadto w przypadku osoby małoletniej termin przedawnienia roszczeń nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od uzyskania przez nią pełnoletności.

Warto dodać, że zgodnie z obowiązującymi  przepisami, termin  przedawnienia upływa dopiero na koniec roku kalendarzowego. Przykładowo, jeśli pacjent dowiedział się̨ o błędzie 4 lutego 2025 roku,  to termin przedawnienia upłynie 31 grudnia 2028 roku.

Błąd medyczny a zdarzenie medyczne

Na gruncie ustawy z 6 listopada 2008 roku o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta funkcjonuje pojęcie zdarzenie medyczne. Nie jest to tożsame z pojęciem błędu medycznego.  Przez zdarzenie medyczne rozumie się bowiem zaistniałe w trakcie udzielania lub w efekcie udzielenia bądź zaniechania udzielenia świadczenia zdrowotnego:

• zakażenie pacjenta biologicznym czynnikiem chorobotwórczym,
• uszkodzenie ciała lub rozstrój zdrowia pacjenta, albo
• śmierć pacjenta,

którego z wysokim prawdopodobieństwem można było uniknąć w przypadku udzielenia świadczenia zdrowotnego zgodnie z aktualną wiedzą medyczną albo zastosowania innej dostępnej metody diagnostycznej lub leczniczej, chyba że doszło do dających się przewidzieć normalnych następstw zastosowania metody, na którą pacjent wyraził świadomą zgodę.

W przypadku zaistnienia zdarzenia medycznego, pacjentowi przysługuje świadczenie kompensacyjne, a jeżeli skutkiem jest śmierć pacjenta, to świadczenie kompensacyjne przysługuje krewnemu pierwszego stopnia, niepozostającemu w separacji małżonkowi, osobie pozostającej w stosunku przysposobienia oraz osobie pozostającej z pacjentem we wspólnym pożyciu. 

Tryb dochodzenia świadczenia kompensacyjnego z Funduszu Kompensacyjnego Zdarzeń Medycznych (FKZM) został uregulowany w ustawie o prawach pacjenta i Rzeczniku Praw Pacjenta. Z założenia miał on stanowić prosty i szybki tryb uzyskania rekompensaty finansowej przez osoby, które podczas pobytu w szpitalu doznały uszkodzenia ciała, rozstroju zdrowia lub uległy zakażeniu szpitalnemu. 

Uzyskanie świadczenia z FKZM – inaczej niż przy dochodzeniu odszkodowania za błąd medyczny – nie wymaga udowodnienia winy placówki medycznej. Podstawowym warunkiem pozytywnej decyzji jest stwierdzenie, że doszło do zdarzenia, którego z wysokim prawdopodobieństwem można było uniknąć. Wniosek o przyznanie świadczenia do Rzecznika można złożyć w ciągu roku od uzyskania informacji o zdarzeniu, jednak nie później niż w ciągu 3 lat od daty zdarzenia. 

Maksymalna kwota rekompensaty dla pacjenta wynosi 222 800 zł. W razie śmierci pacjenta świadczenie wynosi do 111 400 zł dla każdej uprawnionej osoby.

Podsumowanie

Poszkodowani na skutek błędów medycznych coraz częściej kierują swoje sprawy do sądu. Wpływ na to ma stale postępujący rozwój medycyny, jak również coraz większa świadomość pacjentów. Największe znaczenie wśród błędów medycznych ma błąd diagnostyczny, ponieważ błędna diagnoza wpływa na dalsze leczenie pacjenta. Kluczowe dla uniknięcia tego rodzaju błędów jest dokładne badanie pacjenta oraz skrupulatne przestrzeganie procedur diagnostycznych i leczniczych. Najczęściej przyczyną, błędu w sztuce lekarskiej są: brak pełnej diagnozy, brak konsultacji z lekarzami innej specjalizacji, braki w dokumentacji medycznej, bagatelizowanie objawów, czy opóźniony czas reakcji.

Sprawy o błędy medyczne należą do jednych z najbardziej skomplikowanych postępowań. W praktyce wymagają̨ one nie tylko dogłębnej znajomości prawa materialnego i proceduralnego, ale również̇ dobrej orientacji w zagadnieniach medycznych oraz funkcjonowaniu systemu opieki zdrowotnej. Doświadczony prawnik pomoże ocenić́, czy w danej sytuacji mamy do czynienia z błędem medycznym, co ma kluczowe znaczenie dla możliwości dochodzenia odszkodowania.