Black Friday a prawa konsumenta

Black Friday to okres, w którym wydatki konsumentów osiągają rekordowe poziomy, a dane z poprzednich lat pokazują stały wzrost zainteresowania promocjami. Kuszące rabaty i promocje sprawiają, że wiele osób podejmuje szybkie decyzje zakupowe.

W obliczu rosnącej popularności wyprzedaży Black Friday w 2024 roku, szczególnie istotna staje się znajomość praw konsumenckich. Przepisy prawne, w tym tzw. Dyrektywa Omnibus[1], zapewniają nam szereg narzędzi ochronnych, które warto poznać przed rozpoczęciem zakupów. Poniżej przedstawiamy najważniejsze z nich.

Spis treści

• Prawo do rzetelnej informacji o cenie
• Obowiązek informowania o najniższej cenie z 30 dni
• Prawo do zwrotu zakupionego towaru  
• Roszczenia związane z wadami towarów
• Nieuczciwe praktyki – na co uważać?
• Czujesz się oszukany po zakupach? Pomożemy! – Zamów z nami rozmowę
• Podsumowanie

Prawo do rzetelnej informacji o cenie

Jednym z fundamentalnych praw chronionych zarówno przez polskie, jak i europejskie przepisy konsumenckie jest prawo konsumenta do jasnej informacji o cenie. Dotyczy ono nie tylko cen regularnych, ale także promocji, wyprzedaży czy innych form rabatów, które sprzedawcy oferują podczas takich wydarzeń jak Black Friday czy Cyber Monday.

Zgodnie z ustawą o informowaniu o cenach towarów i usług[2], sprzedawca ma obowiązek informować o cenach towarów i usług. Cena oraz cena jednostkowa (np.  cena za kilogram) musi być uwidoczniona w miejscu sprzedaży w sposób jednoznaczny, niebudzący wątpliwości oraz umożliwiający porównanie cen. Szczegółowe zasady określa ponadto Rozporządzenie w sprawie uwidaczniania cen towarów i usług[3], zgodnie z którym ceny muszą być wyeksponowane w miejscu łatwo dostępnym i dobrze widocznym dla klientów – najlepiej bezpośrednio na produkcie, tuż obok niego lub w jego pobliżu. Cena może być uwidaczniana na wywieszce, w cenniku w katalogu na obwolucie, w postaci nadruku lub napisu na towarze lub opakowaniu. Dotyczy to zarówno standardowych cen, jak i tych po obniżkach.

Co istotne w przypadku rozbieżności lub wątpliwości co do ceny za oferowany towar lub usługę konsument ma prawo do żądania sprzedaży towaru lub usługi po cenie dla niego najkorzystniejszej. Wobec tego, w przypadku różnicy w cenie produktu, oznaczonej metce a tej wskazanej przy kasie, konsument ma prawo do zakupu towaru za cenę niższą lub zwrotu różnicy.

Obowiązek informowania o najniższej cenie z 30 dni

Przy obniżkach cen coraz częściej widnieje informacja o “najniższej cenie z ostatnich 30 dni”. To nie przypadek. Zgodnie z ustawą o informowaniu o cenach towarów i usług sprzedawcy są zobowiązani do informowania konsumentów nie tylko o obniżonej cenie, ale również o najniższej cenie towaru lub usługi obowiązującej w ciągu 30 dni przed wprowadzeniem obniżki. Warto podkreślić, że obowiązek ten dotyczy zarówno sklepów stacjonarnych, jak i platform e-commerce.

Regulacja ta obowiązuje od 1 stycznia 2023 roku i jest wynikiem implementacji Dyrektywy Omnibus, która ma na celu zwiększenie przejrzystości promocji i zapobieganie sztucznym manipulacjom cenami, które mogłyby wprowadzać konsumentów w błąd. Chodzi o to, żeby promocje były uczciwe i rzeczywiście opłacalne dla klientów. Dzięki temu sprzedawca nie może sztucznie podnosić ceny tuż przed obniżką, żeby później pokazać ją jako “wielką okazję”. Jeśli produkt był w sprzedaży dłużej niż 30 dni, musi być podana jego najniższa cena z tego okresu. Natomiast jeśli jest dostępny krócej, wówczas należy podać najniższą cenę od początku sprzedaży. Wyjątek dotyczy szybko psujących się produktów, jak świeża żywność – tutaj wystarczy podać cenę sprzed pierwszej obniżki.

Prawo do zwrotu zakupionego towaru

W świetle obowiązujących przepisów konsument ma prawo do zwrotu towaru, jednak jego zasady zależą od okoliczności dokonania zakupu. W przypadku zakupów w sklepach stacjonarnych konsument nie ma ustawowego prawa zwrotu towaru bez podania przyczyny. Taka możliwość zależy wyłącznie od polityki sklepu i odbywa się na zasadach określonych przez sprzedawcę. Wyjątek stanowi sytuacja, gdy towar jest wadliwy. Wówczas konsument może złożyć    Jeżeli rzecz sprzedana ma wadę, kupujący może złożyć oświadczenie o obniżeniu ceny albo odstąpieniu od umowy, chyba że sprzedawca niezwłocznie i bez nadmiernych niedogodności dla kupującego wymieni rzecz wadliwą na wolną od wad albo wadę usunie. Kupujący nie może jednak odstąpić od umowy, jeżeli wada jest nieistotna.

Inaczej sytuacja wygląda przy zakupach na odległość, np. przez Internet lub poza lokalem przedsiębiorstwa. W takich przypadkach konsument ma prawo odstąpić od umowy bez podania przyczyny w terminie 14 dni od dnia otrzymania towaru, co regulują przepisy ustawy o prawach konsumenta[4]. Jest to prawo szczególnie istotne podczas Black Friday, gdy decyzje często podejmowane są pod wpływem chwili.

Aby skorzystać z tego prawa, konsument musi złożyć przedsiębiorcy oświadczenie o odstąpieniu od umowy. Wówczas umowę uważa się za niezawartą, a przedsiębiorca ma obowiązek niezwłocznie, nie później niż w terminie 14 dni od dnia otrzymania oświadczenia, zwrócić konsumentowi wszystkie dokonane przez niego płatności, w tym koszty najtańszego oferowanego sposobu dostarczenia towaru. Natomiast koszty odesłania towaru ponosi konsument, chyba że przedsiębiorca zgodził się je ponieść lub nie poinformował konsumenta o konieczności poniesienia tych kosztów.

Istnieją jednak wyjątki od prawa odstąpienia od umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa lub na odległość. Dla przykładu należy wskazać, że konsument może zwrócić m.in. produktów wykonanych według jego specyfikacji, szybko psujących się czy zapieczętowanych towarów, których zwrot z uwagi na higienę lub ochronę zdrowia jest niemożliwy po otwarciu.

Roszczenia związane z wadami towarów

Wyprzedaż nie oznacza gorszej jakości. Kupując produkty przecenione, mamy takie same prawa jak w przypadku produktów pełnowartościowych. Każdy konsument ma prawo do reklamacji, gdy zakupiony towar okazuje się wadliwy. W polskim prawie mamy dwa podstawowe sposoby dochodzenia swoich praw: rękojmię i gwarancję. Choć często są mylone, różnią się między sobą i warto je dobrze zrozumieć.

Rękojmia to prawo wynikające bezpośrednio z przepisów Kodeksu cywilnego. Odpowiedzialność za wady towaru spoczywa tutaj na sprzedawcy. Jeśli produkt ma wadę fizyczną lub prawną należy zgłosić reklamację właśnie na podstawie rękojmi. Prawo ochronne z rękojmi przysługuje kupującemu wobec sprzedawcy przez 2 lata od daty zakupu. W przypadku stwierdzenia wady konsument może zażądać:

• naprawy towaru
• wymiany na nowy
• obniżenia ceny
• odstąpienia od umowy, jeśli wada jest istotna     

Sprzedawca ma obowiązek ustosunkować się do reklamacji w ciągu 14 dni kalendarzowych. Jeśli tego nie zrobi, uznaje się, że reklamacja została przyjęta rozpatrzona pozytywnie. Zasada ta została wyrażona w art. 561⁵ Kodeksu cywilnego i jest on bezwzględnie obowiązujący. Oznacza to, że sprzedawca nie może tego terminu w żadnym zakresie wydłużyć albo wyznaczyć w umowie innego skutku związanego z brakiem ustosunkowania się do złożonej reklamacji.

Trzeba mieć też na uwadze, że sprzedawca jest zwolniony od odpowiedzialności z tytułu rękojmi, jeżeli kupujący wiedział o wadzie w chwili zawarcia umowy. Oferowane przez sprzedawców obniżki cen często wynikają właśnie z ujawnienia wad towaru i stanowią ich rekompensatę.

Gwarancja natomiast, to dodatkowa ochrona dla konsumenta udzielona przez dobrowolne producenta, importera lub sprzedawcę, które dotyczy jakości towaru. Jej warunki określa gwarant, czyli podmiot udzielający gwarancji. Dokument gwarancyjny (np. karta gwarancyjna) powinien zawierać szczegóły, takie jak czas trwania gwarancji, zakres ochrony i sposób zgłaszania roszczeń. Gwarancja może obejmować np. naprawę, wymianę, a czasem zwrot pieniędzy, ale warunki te zależą od ustaleń gwaranta.

Podstawowym prawem konsumenta jest więc rękojmia, niezależnie od tego, czy producent udzielił gwarancji. Gwarancja natomiast może zapewniać dodatkową ochronę, ale jej warunki zależą od gwaranta. Co ważne, skorzystanie z gwarancji jest dobrowolne. Do konsumenta należy zatem wybór, czy woli zgłosić reklamację na podstawie rękojmi, czy gwarancji.

Nieuczciwe praktyki – na co uważać?

Black Friday to czas, gdy presja na tworzenie atrakcyjnych i konkurencyjnych ofert promocyjnych jest największa. Promocje mogą być czasem jedynie pozorne, a niektóre działania sprzedawców uznaje się za nieuczciwe praktyki rynkowe. Szczególną uwagę należy zwrócić więc na sposób prezentowania promocji przez sprzedawców.

Reklamując obniżki cen w Polsce, przedsiębiorca musi przestrzegać przepisów zakazujących wprowadzania konsumentów w błąd, co jest regulowane zarówno przez ustawę o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym[5], jak i ustawę o ochronie konkurencji i konsumentów[6]. Przepisy te mają na celu ochronę konsumentów przed manipulacją i zapewnienie uczciwego przekazu w reklamach.

Wprowadzanie w błąd może polegać m.in. na podawaniu fałszywych informacji dotyczących skali obniżek, wcześniejszych cen produktów, czy też czasu trwania promocji. Przykładem może być sytuacja, w której przedsiębiorca celowo zawyża cenę przed promocją, aby stworzyć fałszywe wrażenie dużej obniżki, lub sugeruje, że promocja trwa krótko, podczas gdy planuje ją przedłużyć. Jeszcze innym przykładem jest podawanie przez sprzedawców niepełnych informacji o kosztach np. ukrytych opłatach za dostawę czy dodatkowych usługach. Takie działania mogą zostać uznane za nieuczciwe praktyki rynkowe i naruszające zbiorowe interesy konsumentów.

Komunikaty promocyjne muszą być precyzyjne i transparentne, a wszelkie informacje o rabatach powinny odnosić się do rzeczywistych, wcześniejszych cen. Sprzedawcy nie mogą używać niejednoznacznych określeń czy manipulować prezentacją cen poprzez nieczytelne oznaczenia. Nie mogą też wywierać presji na szybkie zakupy, sugerując, że promocja jest jedyna w swoim rodzaju, podczas gdy taka obniżka pojawia się regularnie.           

W przypadku dostrzeżenia, że dany sprzedawca stosuje nieuczciwe praktyki rynkowe warto zareagować. W pierwszej kolejności należy zebrać dowody chociażby w postaci zrzutów ekranu bądź zdjęć reklam. Następnie sprawę można zgłosić do Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów lub skontaktować się z powiatowym (miejskim) rzecznikiem konsumentów.  

Podsumowanie

Black Friday to świetna okazja na zakupy, ale warto podejść do nich świadomie. Znajomość swoich praw chroni przed nieuczciwymi praktykami i pozwala uniknąć rozczarowań. Należy pamiętać, że konsumenci mają solidne wsparcie w polskim i europejskim prawie. 

Masz pytania dotyczące swoich praw? Skontaktuj się z rzecznikiem konsumentów lub prawnikiem specjalizującym się w prawie konsumenckim.

[1] Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2161 z dnia 27 listopada 2019 r. zmieniająca dyrektywę Rady 93/13/EWG i dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 98/6/WE, 2005/29/WE oraz 2011/83/UE w odniesieniu do lepszego egzekwowania i unowocześnienia unijnych przepisów dotyczących ochrony konsumenta (Dz. U. UE. L. z 2019 r. Nr 328).

[2] Ustawa z dnia 9 maja 2014 r. o informowaniu o cenach towarów i usług (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 168).

[3] Rozporządzenie Ministra Rozwoju i Technologii z dnia 19 grudnia 2022 r. w sprawie uwidaczniania cen towarów i usług (Dz.U. poz. 2776).

[4] Ustawa z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 2759 ze zm.).

[5] Ustawa z dnia 23 sierpnia 2007 r. o przeciwdziałaniu nieuczciwym praktykom rynkowym (t.j. Dz.U. z 2023 r. poz. 845).

[6] Ustawa z dnia 16 lutego 2007 r. o ochronie konkurencji i konsumentów (t.j. Dz.U. z 2024 r. poz. 1616).